Door Wytske Roodbergen
In het jubeljaar 2023 organiseert de Historische Vereniging Alkmaar (HVA) bijzondere stadswandelingen. In het kader van 450 jaar Alkmaars Ontzet – en daarop volgend: de geboorte van Nederland – bedachten de twaalf gidsen van de HVA vier themawandelingen. Elke wandeling staat in het teken van een van de kernwaarden die zijn verbonden aan de geboorte van ons land in 1572, toen de geuzen Den Briel innamen: Verscheidenheid, Vrijheid, Verbondenheid en Verdraagzaamheid. Thema van de wandeling ‘Alkmaar, een Nederlandse stad’ is Verbondenheid.
Truitje Bosboom-Toussaint
Zo’n 90 geïnteresseerden lopen mee met de wandeling op maandag 3 juli, vanaf het standbeeld van Truitje Bosboom-Toussaint. Zeven gidsen van de HVA, onder wie Kees Verlaan, coördinator Wandelingen en bestuurslid HVA, gaan de mensen voor door de binnenstad. Verlaan: “Vorig jaar vroeg Gemeente Alkmaar de HVA mee te werken aan een feestelijk programma. Onze gidsen bedachten vier themawandelingen van zo’n anderhalf uur. 8 Mei was de eerste, ‘Alkmaar en de wereld’, 5 juni de tweede, ‘Strijd om de vrijheid’. Vanavond lopen we de derde Ontzet-wandeling.” En zo kan het gebeuren dat er op een maandagavond groepjes mensen door de Alkmaarse binnenstad lopen, de regen trotserend.
Wandelen
De wandeling begint bij de Kennemerstraatweg, eeuwenlang de toegangsweg naar Alkmaar vanuit het zuidwesten. Spaanse en Duitse troepen marcheerden zo de stad in, over de Heiloërbrug en de Singelgracht. Hier stond de Kennemerpoort, een van de zeven stadspoorten van Alkmaar. Gebouwd in aanloop naar de Spaanse belegering in 1573, afgebroken in 1867. Op het Ritsevoort, bij de Lindegracht, stond de Gevangenpoort van vóór de stadsuitbreiding in 1573. “De naam ‘Ritsevoort’ is te verklaren uit het feit dat gelovigen hierlangs naar de Grote Kerk liepen,” vertelt Verlaan. “Biddend, en kralen van hun rozenkrans ‘ritsend’. ‘Ritsende voort’, zeg maar.” Het zou kunnen, weinig is zeker. Bij Oudegracht 218, het Huis met de dolfijnen, vertelt Verlaan over twee smallere, ondiepere panden met daartussen een steeg die vermoedelijk vlak na het Beleg van Alkmaar werden gebouwd, en in de 17e eeuw samengevoegd. De dolfijndecoratie stamt uit 1716, in 1783 werd de gevel opnieuw verbouwd. De Ruitersteeg leidt naar de groene, parkachtige Laat en het stadhuis aan de Langestraat, waar in 1517 het stadsarchief verloren ging door toedoen van Grote Pier. Via het Doelenveld waar schutters schietwedstrijden hielden, en het met de hand uitgegraven Noord-Hollands Kanaal gaat het naar de noordkant van de binnenstad, waar de Texelsche Barrière stond. Hier werden accijnzen betaald. Het Munnikenbolwerk leidt ten slotte naar de Paardenmarkt, eindpunt van de wandeling. Eens stond op dit plein het Minderbroedersklooster. Nadat dat was afgebroken, eind zestiende eeuw, werden op de open plek veemarkten gehouden: vandaar de naam Paardenmarkt. Bij archeologisch onderzoek in 2010 werden massagraven gevonden. Tweeëntwintig skeletten, waaronder waarschijnlijk slachtoffers van het beleg, geuzen en monniken. De vrouw die gevonden werd, werd Brecht van Alcmaer gedoopt. Verlaan wijst op de markeringen in de huidige bestrating: graven, en een smalle strook waar vee werd gekeurd. Nooit geweten, nooit opgemerkt.
Franse invloeden – verbondenheid
Na de Alkmaarse Victorie in 1573 ontstond geleidelijk aan een nieuwe staat, de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Steden, regio’s en provincies raakten steeds meer met elkaar verbonden. Alkmaar was belangrijk in de regio en droeg serieus bij aan de landelijke economie. De tijd van de Franse overheersing bracht eenheid in maatvoering en de bevolking werd geregistreerd. Ook werden huisnummers ingevoerd. Het eeuwenoude transport over water, dat Alkmaar verbond met de regio, werd geleidelijk aan vervangen door transport over land. Sommige waterwegen werden gedempt omdat die een open riool bleken met ziekten als pest en cholera tot gevolg. De Laat, bijvoorbeeld, die werd gedempt met zand dat werd afgegraven van het Munnikenbolwerk. Nieuwe uitvindingen en technieken – denk: de stoomboot en de trein, de post en de telefoon – brachten later de mogelijkheid tot sneller transport én: contact. Alkmaar werd opgenomen in een groter geheel: Nederland.