“Vanaf hier zijn pennen verboden, in de studiezaal maak je aantekeningen met potlood.” Rondleider Harry de Bles, maritiem historicus en directeur van het Nederlands Stoommachinemuseum in Medemblik, is bloedserieus. “In de leeszaal mag je schrijven zoals je wilt, je mag er zelfs een appel eten. In de studiezaal is inkt uit den boze.”
Verleden bewaard: Ontdek het Regionaal Archief Alkmaar
Bewaren, beschermen, archiveren en beschikbaar maken, dat zijn de hoofdtaken van het Regionaal Archief Alkmaar. Het archief bevindt zich aan de Bergerweg, in het pand van de voormalige ambachtsschool, de LTS. In het pand, dat is gebouwd in neoclassicistische stijl, zitten ook een lunchroom, een expositieruimte, en de Kunstuitleen Alkmaar. In de entree herinneren een klok en een schoolbel aan vroeger tijden. De oude schoolbel inspireerde kunstenaar Stanislaw Lewkovicz tot het kunstwerk ‘Tik-Tak’ dat hij ontwierp voor de opening van de nieuwe aanbouw in 2010. Het bestaat uit een grote metalen slinger met een medaillon, die heen en weer beweegt. Op het medaillon worden beelden geprojecteerd. Terwijl de slinger de tijd weg tikt, blijven sporen van het verleden in woord en beeld bewaard in het Centrum voor Kunst & Erfgoed – de symboliek is treffend. De slinger is vanaf de Bergerweg te zien, op de eerste etage, achter glas. Wij krijgen binnen een kijkje achter de schermen.
Rondleiding
Het Regionaal Archief Alkmaar is uitgestrekt en groot. Dertien kilometer archief, 60.000 boeken. Naast particuliere archieven (vaak schenkingen), worden er oudere archieven bewaard van gemeenten en waterschappen in Alkmaar, Bergen, Castricum, Den Helder, Dijn en Waard, Heiloo, Hollands Kroon, Schagen en Texel. Globaal: van de acht gemeenten ten noorden van Alkmaar, grenzend aan het werkgebied van het Regionaal Archief Hoorn. Op de website staan digitale kaarten, genealogische bronnen en inventarissen van archieven, een beeldbank met 106.000 beelden die veelal gratis te downloaden zijn, gedigitaliseerde adresboeken, en kranten en tijdschriften. De Bles, actief lid van de Historische Vereniging Alkmaar: “Een historische zoektocht kan al thuis beginnen. Toch gaat er niets boven het fysiek ervaren van historisch erfgoed en grasduinen in een echt archief. ‘Historische sensatie’, noem ik dat.” Het Regionaal Archief biedt cursussen voor amateurhistorici: workshops huizenonderzoek en fotoherkenning, een tweedaagse kennismaking familieonderzoek en een cursus om wegwijs te raken in de wereld van archieven. Zelf onderzoek doen in de studiezaal kan van dinsdag tot en met vrijdag, reserveren is niet nodig. Toegang tot het archief is op afspraak.
Climate control
De rondleiding is op maandag. In de lege, stille studiezaal hangen archiefmappen keurig gerangschikt in verschillende kleuren geduldig te wachten op geïnteresseerden. Het betreft doop-, huwelijk- en begraafregisters, de kerkregisters hangen aan de andere kant van de zaal, achter de pilaar – daarvoor is een andere rondleiding. Zware deuren geven toegang tot de relatief recente aanbouw met dertien depots die normaliter niet toegankelijk zijn voor het publiek. We betreden een andere wereld: 17,5 graden Celsius bij een relatieve luchtvochtigheid van 50%. “Ideale omstandigheden om boeken en papier te bewaren,” vertelt De Bles. “We beschermen materiaal tegen vuur en water, én tegen beestjes.” Dat laatste gebeurt in de Intakeruimte. Een speciaal bedrijf bestraalt het materiaal, waarna het in de Bewerkingsruimte in zuurvrije dozen wordt verpakt en gearchiveerd. Dan begint de weg naar de juiste opslaglocatie.
Op de eerste verdieping is het Showdepot. De Bles vertelt er over het Beleg van Alkmaar aan de hand van oude kaarten en brieven, en ontzenuwt een mythe over het verloop der gebeurtenissen aan de hand van briefdateringen. Bij het verhaal over de zogenaamde ‘polsstokbriefjes’ (zie verder), toont hij een heuse smokkelpolsstok – een reproductie, maar het effect is toereikend. Wat een vernuft! Een fidibus komt ter sprake, een kopie van een document, voor gezien getekend door drie makkers. Op de lange gang sieren Time Warp-foto’s de wanden: recente foto’s waarin oude opnamen van dezelfde locatie zijn geplakt, met vermelding van plaats en beide jaartallen. Het levert bijzonder beelden op van ondermeer de Kaasmarkt en het Accijnstorentje.
Bijzonder materiaal
In de ‘Bibliotheek bijzonder materiaal’ ruikt het eindelijk zoals je verwacht in een archief: naar oude boeken. Langs een wand staan 23.000 boeken van de Alkmaarse Uitgeverij Kluitman, er zijn driehonderd boeken uit de Alkmaarse Stadslibrije, en vierhonderd boeken uit pastoorsbibliotheken. Het oudste handschrift is de Historia Biblica (ca. 1430), het zwaarste boek de indrukwekkende in leer gebonden Kanselbijbel uit de Grote Kerk Alkmaar uit 1663. Hij weegt 17 kilo. Speciaal voor onze rondleiding zijn op kussens oude boeken klaargelegd waarin wordt gerept van het Alkmaars Beleg en ontzet. Aantekeningen van Nanning van Foreest uit 1574, een boek over de 80-jarige oorlog, fictie van J. Krabbendam over Catharina Rembrandts. Papier en inkt zijn wonderwel behouden – zorgvuldig bewaren, werkt, zo blijkt. Vanzelfsprekend is aanraken en vasthouden uit den boze.
De Bles: “Voor wie meer wil weten: de rondleiding 450 jaar Alkmaars Ontzet wordt nog georganiseerd op 3 juli, 7 augustus, 4 september en 2 oktober. Ik zou zeggen, doen!” Op aanvraag kan de rondleiding voor groepen worden ingepland.
Door Wytske Roodbergen