Kafka in de spotlights met Martin de Haan

Iemand moest Josef K. belasterd hebben, want zonder dat hij iets gedaan had, werd hij op een ochtend gearresteerd.

Velen van de bezoekers zullen deze zin herkennen als de beginzin uit Het Proces van Franz Kafka, want verplichte kost op de middelbare school. De schrijver die slechts 40 jaar mocht worden, worstelde met angst, eenzaamheid en het schuldgevoel van de moderne mens in een door absurde bureaucratie vervreemde wereld. Kafka: ’Ik besta uit literatuur, ik ben niets anders en kan niets anders zijn.’

Martin de Haan zal ons op 8 december vanwege de 100ste sterfdag van Kafka op 3 juni jl. meenemen in de weg, die Kafka’s geest ging. In een artikel van De Haan in Filosofie Magazine heeft hij het over het aforisme Een kooi ging eens een vogel zoeken. Een kooi die een vogel zoekt, een wereld die wordt tegengehouden door de mensen, die hem bevolken. Je zou het kunnen lezen als sarcasme, als maatschappijkritiek, die ter versterking van het retorische effect het tegendeel zegt van wat ze wil betogen. Kafka is vaak gelezen als Orwell: Een totalitair systeem eist volledig het individu op. De Haan heeft daar zijn twijfels over, want ‘Vergeefs zul je in zijn werk zoeken naar de romantische held, die zich tegen het almachtige systeem probeert te verzetten en juist dat maakt dat werk zo beklemmend: alsof de vogel niets liever wil dan de kooi behagen.’

En eigenlijk lijkt Kafka’s leven op die vogel, evenals die van de hoofdpersoon van Het Proces. Meegaan in wat je overkomt. Josef K. weet niet waarvoor hij op een dag gearresteerd wordt en hij laat het proces zijn leven overnemen. Bij Kafka zelf is het de invloed van zijn vader, waardoor hij niet voor het schrijverschap ging, maar afdelingshoofd van een verzekeringsmaatschappij werd.

Wie aan Kafka’s boeken denkt, denkt aan zwaar en moeilijk, maar zeker zijn ze ook absurdistisch met in donkere scènes een humoristische draai. Tragisch is eigenlijk ook dat we zijn boeken kunnen lezen. Waar Kafka zijn vriend Max Brod verzocht zijn geschreven werk te vernietigen na zijn dood, deed Brod het tegenovergestelde. Hij ging door de ongeveer 3000 bladzijden heen en zorgde dat de boeken postuum uitgegeven werden. Ben je dan vriend of vijand?

Martin (Willem Marinus) de Haan (1966) is een Nederlands schrijver, vertaler van Franse literatuur en fotograaf (met inmiddels 6 solo-exposities op zijn naam).  Sinds 2003 woont hij in Frankrijk. Hij is onder andere de vaste vertaler van Michel Houellebecq en Milan Kundera. Hij was van 1998 tot 2009 recensent Franse literatuur voor de Volkskrant en schreef tal van essays voor diverse kranten en tijdschriften. Samen met Rokus Hofstede en Jan Pieter van de Sterre voerde hij onder de naam Marjan Hof de redactie over de reeks Perlouses van uitgeverij Voetnoot. Sinds 2013 is hij vaste medewerker van de Volkskrant. In 2021 debuteerde hij met Ramkoers als romancier.

Nou denk je misschien: een Nederlander, Franse literatuur… Kafka schreef in het Duits. Maar Martin de Haan is en doet zoveel meer dan de opsomming in deze tekst doet vermoeden. Daar kom je wel achter als je 8 december langs komt in De Alkenaer.