Kafka in de spotlights met Martin de Haan

Kafka, jong gestorven, al 100 jaar dood, maar nog altijd ongrijpbaar

Kafka is geen onbekende naam. In het jaar van zijn 100e sterfdag staat hij bij diverse media vol in de aandacht. 

De Duits schrijvende Joodse Tsjech heeft zelfs de generatie-Z veroverd via TikTok met memes en citaten. 

Kafka was tijdens zijn leven niet bijzonder beroemd, maar in de decennia die op zijn dood volgden groeide hij uit één van de meest invloedrijke schrijvers van de 20e eeuw. Daarom genoeg aanleiding om Kafka ook in de Alkenaer eens in de schijnwerpers te zetten.

In het afgelopen seizoen ontving onze medewerker Miranda Martin de Haan om Kundera te belichten, op zondagmiddag 8 december gaat zij opnieuw met hem in gesprek, maar ditmaal in zijn rol als Kafka-kenner.

Martin (Willem Marinus) de Haan (1966) is een Nederlands schrijver, vertaler van Franse literatuur en fotograaf (met inmiddels 6 solo-exposities op zijn naam).  Sinds 2003 woont hij in Frankrijk. Hij is onder andere de vaste vertaler van Michel Houellebecq en Milan Kundera. Hij was van 1998 tot 2009 recensent Franse literatuur voor de Volkskrant en schreef tal van essays voor diverse kranten en tijdschriften. Samen met Rokus Hofstede en Jan Pieter van de Sterre voerde hij onder de naam Marjan Hof de redactie over de reeks Perlouses van uitgeverij Voetnoot. Sinds 2013 is hij vaste medewerker van de Volkskrant. In 2021 debuteerde hij met Ramkoers als romancier.

Politiek geframed

Niet alleen in de literatuur kom je Kafka tegen. Kafka is al jaren een naam die veel ter sprake komt, terecht en onterecht. “Kafkaiaanse toestanden in de toeslagenaffaire” en “Kafkaëske bureaucratie met onnavolgbare wirwar aan regels” waarmee Kafka wordt neergezet als onheilspellende profeet. Maar wat drijft Kafka om klassiekers als De Gedaanteverwisseling, Het Proces en Het Kasteel te schrijven? Wat wil hij met zijn werk zeggen?

Zijn werk wordt uiteenlopend geduid waardoor hij het ongrijpbaar karakter krijgt. En zo raken we er eigenlijk nooit over uitgepraat.

Mede mogelijk gemaakt door Max Brod

Tijdens zijn leven heeft Kafka vooral korte verhalen gepubliceerd. Zijn romans zijn altijd onvoltooid gebleven. Kafka heeft zijn beste vriend Max Brod laten beloven al zijn werk te vernietigen. Zonder uitzondering en ongelezen, zo vraagt Kafka. Brod geeft hier geen gehoor aan en zo verschijnen er boeken die uiteindelijk zelfs de hele wereld over gaan. Hoe is Brod te werk gegaan met het bij elkaar zoeken van alle, sommige zelfs ongetitelde, schrijfsels? En belangrijker: welke invloed heeft Brod gehad op het uitgegeven werk van Kafka? Hierover meer op 8 december.

Kafka als tekenaar

Ook Kafka’s brieven aan diverse dierbaren (lees: vooral vrouwen) zijn uitgegeven. Ze zijn zeer beroemd geworden en worden vaak door analytici aangehaald. In deze brieven doet Kafka o.a., niet al te serieus maar toch, uit de doeken ooit te hebben gedroomd van een carrière als tekenaar. Tot 2019 waren er slechts tientallen tekeningen bekend. Enkelen zijn destijds afgebeeld op de voorkant van o.a. Het Proces, Amerika en Het Slot. 

Maar na een tien jaar durend proces tegen nota bene de secretaresse van Max Brod (en erfgenamen) wordt een geheel onbekend deel aan tekeningen toegekend aan de Israëlische Nationale Bibliotheek van Jeruzalem. Deze bibliotheek heeft ze gepubliceerd en in 2021 verschijnt het boek Kafka, de tekeningen met nu 200 tekeningen in een luxe kunstuitgave. Zo hebben we in de loop van de jaren een steeds nieuwe kijk op de persoon en kunstenaar van Kafka gekregen. 

In het Nederlands hebben meerdere vertalers zich gebogen over het werk van Kafka. Als u wat oude exemplaren in de kast heeft staan, zullen deze ongetwijfeld vertaald zijn door Nini Brunt of anders Alice van Nahuys.

Later heeft vertaler, dichter en romanschrijver Willem van Toorn Kafka’s werk in een moderner jasje mogen steken, waarbij hij zich baseerde op de handschrift versies van Kafka’s werken. Waar eerdere uitgaven waren vrijgegeven en geredigeerd door Max Brod, biedt de nieuwe versie een volgens van Toorn diepere blik in het wezen van Kafka.

Van Toorn is uiteindelijk zelfs zo in het handschrift van Kafka gedoken dat hij naast zijn hele oeuvre ook een selectie van brieven heeft mogen vertalen. Een aantal dagen voor de 100e sterfdag van Kafka is van Toorn zelf vrij plotseling overleden. Reden genoeg ook om tijdens de bespreking van Kafka even stil te staan bij de inspanningen van duizendpoot Willem van Toorn. 

Met dit voorproefje hopen we u te kunnen lokken om met Martin en Miranda het Kafka-labyrint nader te verkennen.

De middag zal afwisselend gelegenheid geven samen met ons in gesprek te gaan, zodoende bent u van harte welkom de invulling mede te bepalen. Halverwege wordt een pauze ingelast en na afloop is er gelegenheid voor een hapje en een drankje met ons.